Η κρίση και η Κοινωνική Αλληλέγγυα Οικονομία

του Κώστα Νικολάου

Η χρονική περίοδος μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο: 1946-75, θεωρείται παγκόσμια η χρυσή εποχή του καπιταλισμού, η «ένδοξη τριακονταετία». Ήταν χρυσή για το σύνολο της αστικής τάξης, ιδιαίτερα για το τραπεζικό και χρηματιστηριακό της τμήμα, αλλά και για πλατύτερα λαϊκά στρώματα (J. Fourastié, “Les trente glorieuses”, Ed. Fayard, 1979). Αυτό συνέβη χάρη στο μεγάλο μυστικό της μεγέθυνσης (και όχι ανάπτυξης όπως συνήθως λέγεται), που ήταν: να παράγουμε πολύ και να καταναλώνουμε πολύ. Το σπάσιμο της αλληλουχίας ανάμεσα σ’ αυτούς τους δύο πόλους της οικονομικής ζωής, γέννησε την κρίση του καπιταλιστικού συστήματος (D. Clerc, A. Lipietz, J. Satre-Buisson, “La crise”, Ed. Syros, 1983).

   Η σημερινή φάση όξυνσης αυτής της οικονομικής κρίσης είναι αποτέλεσμα της άνευ προηγουμένου επιθετικής πολιτικής του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου με δραματικές επιπτώσεις στην οικονομία (πλήρης απορρύθμιση), στην κοινωνία (ανεργία, φτώχεια, διάλυση κοινωνικού ιστού), στην προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και στην ίδια τη δημοκρατία, διότι «αυτοί που ελέγχουν την πίστωση ενός έθνους καθοδηγούν την πολιτική των κυβερνήσεων και κρατούν στη χούφτα τους τη μοίρα των ανθρώπων» (P. Grignon, “Money as debt”, 2006).

   Στην Ελλάδα, με την πολιτική σημαία του διαφόρων χρωμάτων νεοφιλελευθερισμού, βιώνουμε μια πρωτοφανή ιστορικά επίθεση του μικρότερου αλλά και πλουσιότερου ποσοστού της κοινωνίας εναντίον της συντριπτικής πλειονότητας του πληθυσμού. Βιώνουμε μια τεράστια μεταφορά πλούτου από τους εργαζόμενους και τους μικρομεσαίους στα χέρια λίγων.

   Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, και παρά τη νεοφιλελεύθερη προπαγάνδα ότι δεν παράγουμε τίποτα, η Ελλάδα παράγει τόσο πλούτο, που αν φορολογούνταν όχι ιδιαίτερα, αλλά όσο και στην ΕΕ (δηλαδή 2 φορές περισσότερο), θα έφθανε για να μη δανειζόμαστε και να μην έχουμε χρέος. Οι ιδιωτικές κινητές και ακίνητες περιουσίες διπλασιάσθηκαν στη δεκαετία 2000-2010 και έφθασαν σήμερα να είναι 3 φορές το ΑΕΠ της χώρας. Και λεφτά λοιπόν υπάρχουν, μόνο που τα κατέχει το 1% περίπου του πληθυσμού χάρη στην υποφορολόγησή του. Στην υποφορολόγηση των κερδών και του πλούτου οφείλεται το χρέος και τα ελλείμματα και όχι στο δεν παράγουμε τίποτα, στους τεμπέληδες Έλληνες, στο υπερτροφικό κράτος κλπ, αλλά η νεοφιλελεύθερη πολιτική ζητάει να το πληρώσει το υπόλοιπο 99% του πληθυσμού (βλ. σχετικό άρθρο στα ‘Διαλεκτικά’: «Κατασκευή συναίνεσης και απόκρυψη κερδοσκοπίας: Οι δύο μύθοι ότι δεν παράγουμε τίποτα και δεν υπάρχουν λεφτά» http://konstantinosnikolaou.blogspot.com/2011/06/blog-post.html).

   Για να μπορέσει να υλοποιηθεί αυτή η τεράστια μεταφορά πλούτου, χρειάζεται να επιτευχθεί η εξοντωτική μείωση του δημόσιου τομέα, που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων την αποχώρηση του δημόσιου από οποιονδήποτε οικονομικό τομέα (ακόμα και από αυτούς, που είναι εθνικής και στρατηγικής σημασίας), από την παιδεία και την υγεία (ιδιωτικοποίηση – εμπορευματοποίηση), από την αξιοποίηση εθνικών φυσικών πόρων και τη μείωση του αριθμού των δημοσίων υπαλλήλων, ώστε να είναι ανέφικτος ο κρατικός έλεγχος σε οποιαδήποτε δραστηριότητα και να λειτουργεί ελεύθερα και ανεξέλεγκτα η αγορά και οι νόμοι της, δηλαδή, να είναι ελεύθερη η εκμετάλλευση ανθρώπων και πόρων.

   Κι αυτό παρά το γεγονός, που προκύπτει από την ανάλυση των επίσημων στοιχείων, ότι το δημόσιο έλλειμμα και τα χρέη της ελληνικής οικονομίας δεν δημιουργήθηκαν από υπερβολικές κρατικές δαπάνες, αλλά από το ότι η εκάστοτε κυβέρνηση δεν φορολόγησε ένα μικρό ποσοστό πολιτών που έχει τα υψηλότερα εισοδήματα τα τελευταία είκοσι χρόνια (και μάλιστα αυτές οι δημόσιες δαπάνες καλύπτονται στη συντριπτική πλειονότητα από τους έμμεσους και άμεσους φόρους που πληρώνουν οι εργαζόμενοι και όχι από φόρους των επιχειρηματικών κερδών). Και παρά το γεγονός ότι οι δημόσιες δαπάνες δεν είναι υπέρογκες (αντίθετα, είναι από τις χαμηλότερες στην ΕΕ και είναι οι μισές σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο για κοινωνική προστασία) και ότι ο αριθμός των δημοσίων υπαλλήλων δεν είναι καθόλου μεγάλος, αλλά αντίθετα, είναι από τους χαμηλότερους στην ΕΕ (βλ. σχετικό άρθρο στα ‘Διαλεκτικά’: «Η νεοφιλελεύθερη προπαγάνδα για το μέγεθος και το κόστος του δημόσιου τομέα και την ανάγκη απολύσεων» http://konstantinosnikolaou.blogspot.com/2010/11/blog-post.html).

   Η νεοφιλελεύθερη πολιτική της μείωσης μισθών και απολύσεων στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, δεν μπορεί να συμβάλλει: ούτε στη μείωση του δημοσίου ελλείμματος, ούτε στη μείωση του χρέους της ελληνικής οικονομίας, ούτε στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, ούτε στην ανάσχεση του κλεισίματος των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Το μόνο που επιτυγχάνεται είναι η αύξηση των κερδών των μεγαλοεπιχειρηματιών και η συγκέντρωση κεφαλαίου (και άρα οικονομικής και πολιτικής εξουσίας) στα χέρια τους. Με την οικονομική κρίση και την ασκούμενη νεοφιλελεύθερη πολιτική δεν χάνουν όλοι. Κάποιοι κερδίζουν πολλά. Και όταν κάποτε τελειώσει αυτή η κρίση, η θέση τους (οικονομικά και πολιτικά) θα είναι ακόμα πιο ισχυρή απ’ ότι είναι σήμερα. Και όταν υπάρχει τέτοια ακραία κατάσταση φτώχειας και πλούτου, δεν μπορείς να μιλάς σοβαρά για δημοκρατία, όπως είχε διατυπώσει πριν από 2.000 χρόνια ο Αριστοτέλης (βλ. σχετικό άρθρο στα ‘Διαλεκτικά’: «Το κερδοσκοπικό δίλημμα του νεοφιλελευθερισμού σε ιδιωτικό και δημόσιο τομέα: Μείωση μισθών ή απολύσεις;» http://konstantinosnikolaou.blogspot.com/2010/12/blog-post.html).

   Η επιτυχής διεκπεραίωση της επιχειρούμενης ιδιωτικοποίησης τομέων στρατηγικής σημασίας για την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον, όπως η ηλεκτρική ενέργεια, οι τηλεπικοινωνίες, η ύδρευση, οι σιδηροδρομικές μεταφορές κλπ, που θα υπομονεύσει κάθε προσπάθεια άσκησης μιας πολιτικής ανεξαρτησίας και κοινωνικής δικαιοσύνης, προϋποθέτει την αντιμετώπιση κάθε είδους συμμετοχικής δημοκρατίας και ιδίως του συνδικαλισμού διαμέσου της δημόσιας διαπόμπευσης μερικών συνδικαλιστών ή και κλάδων με προνόμια και παροχές. Ο ανομολόγητος συνειρμός, που επιχειρείται να περάσει στην κοινωνία είναι ότι οι συνδικαλιστές ξοδεύουν λεφτά του δημόσιου φορέα, άρα να γιατί δεν πάει καλά το δημόσιο και έχει ελλείμματα και χρέη και άρα, ιδιωτικοποιούμε το δημόσιο φορέα και λύνονται όλα τα προβλήματα. Χρειάζεται να μιλήσουμε ξεκάθαρα. Παντού και πάντα υπήρχαν και υπάρχουν συνδικαλιστές με προνόμια, παροχές και συνδιαλεγόμενοι με την εργοδοσία και στο δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα. Τα προβλήματα όμως του συνδικαλισμού λύνονται με με περισσότερη άμεση δημοκρατία, με περισσότερη συμμετοχή των εργαζομένων στα συνδικάτα και στους αγώνες τους. Η ενεργός συμμετοχή και η άμεση δημοκρατία είναι που μπορεί να βάλει στην άκρη τις όποιες πρακτικές προνομίων και καριερισμού (βλ. σχετικό άρθρο στα ‘Διαλεκτικά’: «Η ιδιωτικοποίηση τομέων στρατηγικής σημασίας και η διαπόμπευση του συνδικαλισμού» http://konstantinosnikolaou.blogspot.com/2011/04/blog-post_26.html).

   Απέναντι στον παγκόσμια αποτυχημένο και καταρρέοντα νεοφιλελευθερισμό, δηλαδή, της σύγχρονης έκφρασης του καπιταλισμού, αλλά και στο αποτυχημένο μοντέλο του κρατικού καπιταλισμού, που έφερε το ψευδώνυμο του «υπαρκτού σοσιαλισμού» με το σοσιαλισμό να είναι ανύπαρκτος, αναδύεται ως ιστορική αναγκαιότητα η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία.

   Η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία μπορεί να αποτελέσει ένα ρεαλιστικό δρόμο για την κοινωνικά δίκαιη έξοδο από την κρίση, διότι εξ ορισμού στηρίζεται στην ισότητα, την κοινωνική δικαιοσύνη και αλληλεγγύη, τη συλλογική ιδιοκτησία της συνεργατικής επιχείρησης (ένας εργαζόμενος - μία μετοχή - μία ψήφος) με κίνητρα προς τα άτομα., την άμεση δημοκρατία, το λαϊκό έλεγχο των συλλογικών αποφάσεων (αποφάσεις από τις συνελεύσεις και όχι από αντιπροσώπους σε διοικήσεις που εκλέγονται μια φορά στα 2-4 χρόνια), τη φιλική στο περιβάλλον δραστηριότητα, τη δημιουργία συνθηκών όπου η ελεύθερη ανάπτυξη του καθενός είναι προϋπόθεση για την ελεύθερη ανάπτυξη όλων.

   Το οικονομικό μοντέλο παραγωγής και διανομής της κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας διαμέσου ενός περιφερειακού και εθνικού συντονισμού των συνεργατικών δραστηριοτήτων και της διεθνούς αλληλεγγύης, αντιστρατεύεται τον καπιταλιστικό ανταγωνισμό, διότι δεν στηρίζεται στην κερδοσκοπία, αλλά στην ικανοποίηση των πραγματικών ανθρώπινων αναγκών, υλικών και άυλων.

   Η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία, η συνεργατική οικονομία δεν είναι ένα θεωρητικό κατασκεύασμα κάποιων διανοουμένων. Υπάρχει ήδη εδώ και δεκαετίες σε όλον τον κόσμο με 800.000.000 μέλη σε συνεργατικές επιχειρήσεις, με πάνω από 100.000.000 θέσεις εργασίας (20% περισσότερες από αυτές που προσφέρουν οι πολυεθνικές επιχειρήσεις), με την κρίση να μην την αγγίζει (οι μεγαλύτερες συνεργατικές επιχειρήσεις στον κόσμο παρουσίασαν σταθερότητα ή/και αύξηση παρά την κρίση).

   Ο συνεργατισμός ανατρέπει την καπιταλιστική σχέση κεφαλαίου – εργασίας, δεν αποξενώνει τον εργαζόμενο από το προϊόν της εργασίας του και η συνεργατική επιχείρηση είναι περισσότερο αποτελεσματική στη διαχείρισή της σε σχέση με την καπιταλιστική. Ο πλούτος που παράγεται δημιουργεί ισότητα και όχι ανισότητα όπως στο κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο, αποδεικνύοντας την ικανότητα της ανθρώπινης φύσης να διαχειρίζεται περίπλοκες κοινωνικές σχέσεις με αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες.

   Τέλος, η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία έχει δύο κορυφαία χαρακτηριστικά: μπορεί να αρχίσει να υλοποιείται από τώρα, χωρίς να περιμένουμε πότε θα έρθει η κοινωνική αλλαγή και υλοποιείται από τα κάτω, από τους ίδιους τους πολίτες, χωρίς να περιμένουν την έλευση κάποιου σωτήρα. (βλ. Διακήρυξη της Πρωτοβουλίας Συνεργασίας για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία – ΠΡΩ.Σ.Κ.ΑΛ.Ο. http://prwskalo.blogspot.com/2011/05/blog-post_25.html).

   Η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία μπορεί να αποτελέσει τη συνδετική ουσία μεταξύ όλων όσων θεωρούν ότι ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός, μέσα από μια άλλη κοινωνία και οικονομία, συνεργατική και αλληλέγγυα.