Τρίτη 27 Απριλίου 2010

Μητροπολιτική Περιοχή Θεσσαλονίκης και αυτοδιοίκηση

του Κώστα Νικολάου *

Ο δημόσιος διάλογος για τη διοικητική αναδιάρθρωση στην Ελλάδα με τη συνένωση Δήμων (Α΄ βαθμός Αυτοδιοίκησης) και τη δημιουργία αιρετών Περιφερειών (Β΄ βαθμός Αυτοδιοίκησης), που προβλέπει το Σχέδιο «Καλλικράτης», περιλαμβάνει αναπόφευκτα τον καθορισμό Μητροπολιτικής Αυτοδιοίκησης στις περιοχές των δύο μεγάλων Ελληνικών μητροπόλεων, της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης.
   Για να προσδιορισθούν τα γεωγραφικά όρια της Μητροπολιτικής Αυτοδιοίκησης (που καθορίζουν προφανώς και το βαθμό αυτοδιοίκησης), χρειάζεται να προσδιορισθούν τα πραγματικά γεωγραφικά όρια της Μητροπολιτικής Περιοχής, προκειμένου να μπορεί να διοικείται η περιοχή ολοκληρωμένα και αποτελεσματικά.

Πως ορίζεται μια Μητροπολιτική Περιοχή;

   Σύμφωνα με την επιστήμη και τη διεθνή πρακτική, μητροπολιτική χαρακτηρίζεται μια περιοχή, που περιλαμβάνει αστικό οικισμό με μεγάλο πληθυσμό, με μεγάλο βαθμό λειτουργικής ολοκλήρωσης που εκτείνεται σε μεγάλη γεωγραφική περιοχή πέρα από τα όρια δικαιοδοσίας ενός μόνο δήμου, με σύνθετη συνήθως οικονομική βάση και με οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες που υπερβαίνουν τα όρια των δήμων.
   Μια μητροπολιτική περιοχή περιλαμβάνει ολοκληρωμένες λειτουργικά ενότητες, που διαμορφώνονται συνήθως με κύριο κριτήριο την ημερήσια ζώνη διακίνησης ατόμων.


Ποιά είναι η Μητροπολιτική Περιοχή Θεσσαλονίκης;

   Η πρόσφατη μελέτη επικαιροποίησης του Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης (ΡΣΘ), αλλά και άλλες επιστημονικές έρευνες και μελέτες έδειξαν μεταξύ άλλων τα παρακάτω:
· Η ισχυρή βιομηχανική σύνδεση και αλληλεξάρτηση της Θεσσαλονίκης με τον Ν. Κιλκίς, η ισχυρή τουριστική σύνδεση και αλληλεξάρτηση της Θεσσαλονίκης με τον Ν. Χαλκιδικής και οι μεγάλες, μοναδικές και ανεκμετάλλευτες δυνατότητες οικοτουριστικής ανάπτυξης της επαρχίας Λαγκαδά (περιοχή διεθνώς προστατευόμενων λιμναίων οικοσυστημάτων Κορώνειας – Βόλβης) καθιστούν τον ενιαίο ρυθμιστικό σχεδιασμό της περιοχής αυτής, όρο επιβίωσης και πράσινης ανάπτυξης τόσο της Θεσσαλονίκης όσο και των περιοχών των Νομών Θεσσαλονίκης – Χαλκιδικής – Κιλκίς
· Ο Νομός Κιλκίς αποτελεί αναγκαστικά τη συμπληρωματική περιοχή βιομηχανικής ανάπτυξης για το ΡΣΘ. Επίσης, στην περιοχή, που περιλαμβάνει τους Νομούς Κιλκίς - Θεσσαλονίκης - Χαλκιδικής, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, το τεχνικά και οικονομικά εκμεταλλεύσιμο αιολικό και ηλιακό δυναμικό της – και μετά την αφαίρεση των περιοχών, που δεν επιτρέπεται η εγκατάσταση αιολικών και ηλιακών συστημάτων – οδηγεί στη δυνατότητα κάλυψης του συνόλου των αναγκών της περιοχής αυτής σε ηλεκτρική ενέργεια μόνον από ΑΠΕ. Ο σχεδιασμός λοιπόν της χωροθέτησης μονάδων αιολικής όσο και ηλιακής ενέργειας (στα πλαίσια μιας πράσινης ανάπτυξης) στην προαναφερόμενη περιοχή οφείλει προφανώς να είναι ενιαίος και να είναι εντός των ορίων ΡΣΘ και Μητροπολιτικής Περιοχής Θεσσαλονίκης.
· Η αναγκαιότητα διατήρησης της γεωργικής δραστηριότητας στα πλαίσια της βιώσιμης ανάπτυξης της περιοχής Θεσσαλονίκης πρέπει να καλύπτεται με τα όρια ΡΣΘ και Μητροπολιτικής Περιοχής, έτσι ώστε να οδηγεί στην ανάσχεση της αστικοποίησης της αγροτικής γης με διατήρηση επαρκούς αποθέματος καλλιεργήσιμων εκτάσεων και θυλάκων αγροτικής γης στην περιοχή
· Η ισχυρή σύνδεση και αλληλεξάρτηση της Θεσσαλονίκης στον τομέα της απασχόλησης με τους Νομούς Κιλκίς (βιομηχανία) – Χαλκιδικής (τουρισμός), αλλά και Ημαθίας – Πέλλας (μεταποίηση) πρέπει να αποτυπώνεται με τα όρια ΡΣΘ και Μητροπολιτικής Περιοχής
· Ο σχεδιασμός για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων οικοτουριστικής ανάπτυξης της επαρχίας Λαγκαδά (περιοχή διεθνώς προστατευόμενων λιμνών Κορώνειας – Βόλβης) και τη συνεπαγόμενη αύξηση της απασχόλησης πρέπει επίσης να αποτυπώνεται με τα όρια ΡΣΘ και Μητροπολιτικής Περιοχής
· Το ΡΣΘ και η Μητροπολιτική Περιοχή πρέπει να περιλαμβάνουν: α) αδιάσπαστα τα οικοσυστήματα και τις προστατευόμενες περιοχές κάθε είδους, β) τις δραστηριότητες εκείνες που επηρεάζουν τα ευαίσθητα οικοσυστήματα και γενικότερα έχουν αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις στη μητροπολιτική περιοχή
· Τα όρια ΡΣΘ και Μητροπολιτικής Περιοχής πρέπει να ανταποκρίνονται στις ανάγκες σχεδιασμού με στόχο την προστασία των διεθνώς προστατευόμενων οικοσυστημάτων του Δέλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα και των λιμνών Κορώνειας-Βόλβης (Νομός Θεσσαλονίκης), των ορεινών όγκων και δασικών εκτάσεων των Νομών Θεσσαλονίκης – Χαλκιδικής – Κιλκίς και της σχεδιαστικής κάλυψης όλου του Θερμαϊκού Κόλπου (Νομοί Θεσσαλονίκης, Χαλκιδικής και Πιερίας) και ενδεχομένως του Στρυμωνικού Κόλπου (Νομοί Θεσσαλονίκης και Σερρών)
· Τέλος, τα όρια ΡΣΘ και Μητροπολιτικής Περιοχής πρέπει να διασφαλίζουν τον ενιαίο και αποτελεσματικό σχεδιασμό για την:
α) προστασία και διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος ως αναντικατάστατου οικολογικού - κοινωνικού - οικονομικού «αποθέματος» και ως αναπτυξιακού πλεονεκτήματος
β) προστασία και αποκατάσταση της δομής και λειτουργίας των φυσικών συστημάτων και ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας
γ) προστασία, ανάδειξη και αειφορική διαχείριση της γεωργικής γης, των δασών, των ορεινών όγκων, των υγροτόπων, των ρεμάτων, των ακτών, των γεωμορφολογικών σχηματισμών και των άλλων στοιχείων του περιβάλλοντος ως πολύτιμων και αναντικατάστατων φυσικών πόρων.
   Με βάση τα παραπάνω, τα γεωγραφικά όρια της Μητροπολιτικής Περιοχής Θεσσαλονίκης είναι οπωσδήποτε ολόκληροι οι Νομοί Θεσσαλονίκης – Χαλκιδικής – Κιλκίς, ως κύριος κορμός και τουλάχιστον οι όμοροι δήμοι των Νομών Πέλλας, Ημαθίας, Πιερίας και ενδεχομένως των Σερρών, αν όχι ολόκληροι αυτοί οι νομοί.

Ποια πρέπει να είναι η Μητροπολιτική Αυτοδιοίκηση Θεσσαλονίκης;

   Ο επιστημονικός και δημόσιος διάλογος για την αναζήτηση νέων μορφών διοίκησης των μεγάλων αστικών συγκροτημάτων στις δεκαετίες του 1960-70 περιλάμβανε δύο γενικές μορφές: α) ένα ενιαίο μητροπολιτικό δήμο στην περιοχή ή β) ένα μητροπολιτικό σύνδεσμο των προϋπαρχόντων δήμων στην μητροπολιτική περιοχή.
   Η διεθνής πρακτική εφαρμογή των δύο αυτών μορφών έδειξε τις αδυναμίες τους. Ο ενιαίος μητροπολιτικός δήμος δεν μπορούσε να περιλάβει ολόκληρη τη μητροπολιτική περιοχή και οι αρμοδιότητές του (ως Α΄ βαθμός αυτοδιοίκησης) δεν μπορούσαν να καλύψουν τις υπάρχουσες μητροπολιτικές λειτουργίες με αποτέλεσμα, η μητροπολιτική περιοχή να μη διοικείται ολοκληρωμένα και αποτελεσματικά. Ο μητροπολιτικός σύνδεσμος των προϋπαρχόντων δήμων στην μητροπολιτική περιοχή είχε ως βασικό μειονέκτημα την έλλειψη δημοκρατικής νομιμοποίησης και συμμετοχής, δεχόμενος έτσι πιέσεις και από τον Α΄ και από το Β΄ βαθμό αυτοδιοίκησης, ενώ παράλληλα σε διοικητικό επίπεδο δημιουργούσε δυσλειτουργίες προσθέτοντας ένα ακόμα επίπεδο αυτοδιοίκησης με αποτέλεσμα και πάλι, η μητροπολιτική περιοχή να μη διοικείται ολοκληρωμένα και αποτελεσματικά.
   Η νέα διοικητική μεταρρύθμιση και αναδιαμόρφωση των πολιτικών αστικής διακυβέρνησης, που προωθήθηκε διεθνώς στη δεκαετία του 1990, έθεσε και πάλι το θέμα της μητροπολιτικής αυτοδιοίκησης. Η προσέγγιση του νέου μοντέλου μητροπολιτικής αυτοδιοίκησης στηρίχθηκε στην εμπειρία και στα λάθη του παρελθόντος και επιχειρεί να είναι ταυτόχρονα ολοκληρωμένη, πιο αποτελεσματική και να επιτρέπει τη δημοκρατική συμμετοχή και νομιμοποίηση.
   Μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά του νέου μοντέλου μητροπολιτικής αυτοδιοίκησης είναι:
α) Η πολιτική νομιμοποίηση των νέων θεσμών με την ενίσχυση της σημασίας των άμεσα εκλεγμένων αντιπροσώπων
β) Η μη δημιουργία ενός ακόμα επιπέδου διοίκησης αλλά αντικατάστασης των ήδη υπαρχόντων
γ) Η κοινωνική νομιμοποίηση και αποδοχή των νέων θεσμών.
   Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι η Μητροπολιτική Αυτοδιοίκηση Θεσσαλονίκης δεν μπορεί παρά να είναι σε επίπεδο Β΄ βαθμού αυτοδιοίκησης, δηλαδή, Μητροπολιτική Περιφέρεια, που θα ταυτίζεται με τα προαναφερθέντα γεωγραφικά όρια της υπάρχουσας Μητροπολιτικής Περιοχής Θεσσαλονίκης, έτσι ώστε η μητροπολιτική περιοχή να διοικείται ολοκληρωμένα και αποτελεσματικά.


Ποιοί είναι οι τομείς πολιτικών της Μητροπολιτικής Αυτοδιοίκησης;

Διεθνώς, η μητροπολιτική αυτοδιοίκηση συγκεντρώνει συνήθως, την ευθύνη για:
· την προώθηση της τοπικής οικονομικής ανάπτυξης (περιλαμβάνει το γενικότερο σχετικό σχεδιασμό που θα προβάλλει τη μητροπολιτική περιοχή στον ευρωπαϊκό και διεθνή χώρο, προσελκύοντας οικονομικές δραστηριότητες και συμμετέχοντας σε διεθνείς οργανισμούς κλπ)
· το στρατηγικό και χωροταξικό σχεδιασμό (εναρμόνιση των πολεοδομικών σχεδίων με το γενικό στρατηγικό χωρικό σχέδιο ανάπτυξης, το σχεδιασμό μεγάλων έργων αλλά και ειδικότερους σχεδιασμούς τομεακού επιπέδου κλπ)
· το σχεδιασμό και τη λειτουργία του συστήματος αστικών μεταφορών και των μεγάλων τοπικών έργων και υποδομών
· το στρατηγικό σχεδιασμό για τη βελτίωση του μητροπολιτικού περιβάλλοντος (πχ την ολοκληρωμένη διαχείριση αποβλήτων ή ακόμη και ενεργειακών δικτύων κλπ)
· σε ορισμένες περιπτώσεις αναλαμβάνει ευθύνες για την δημόσια ασφάλεια (μητροπολιτική αστυνομία) και την πολιτική προστασία. Πρόσφατα, διαφαίνονται και τάσεις ανάληψης αρμοδιοτήτων κοινωνικής πολιτικής και ορισμένων ειδικών πολιτικών (ιδίως στον τομέα του πολιτισμού).

Μια ιστορική ευκαιρία

Η καθιέρωση της Μητροπολιτικής Περιφέρειας Θεσσαλονίκης με γεωγραφικά όρια ολόκληρους τους Νομούς Θεσσαλονίκης – Χαλκιδικής – Κιλκίς, ως κύριο κορμό και τουλάχιστον τους όμορους δήμους των Νομών Πέλλας, Ημαθίας, Πιερίας και ενδεχομένως των Σερρών, αν όχι ολόκληρους αυτούς τους νομούς και η θεσμοθέτηση ενός νέου νόμου για το Ρυθμιστικό Σχέδιο Θεσσαλονίκης θα καθορίσουν το σχεδιασμό της βιώσιμης ή όχι ανάπτυξης της Μητροπολιτικής Περιοχής Θεσσαλονίκης για τις επόμενες δεκαετίες. Αποτελεί λοιπόν ιστορική ευκαιρία και καθήκον να παρέμβουν όλοι οι φορείς της περιοχής και να καθορίσουν τη διαμόρφωση και την πορεία θεσμών, που να ανταποκρίνονται στο γεγονός ότι η Μητροπολιτική Περιοχή Θεσσαλονίκης περιλαμβάνει ένα γεωγραφικό σύνολο με τέτοια ποικιλία χαρακτηριστικών στοιχείων (θάλασσα, λιμάνι, μοναδικές τουριστικές περιοχές, διεθνώς προστατευόμενα ποτάμια οικοσυστήματα με το δέλτα τους, διεθνώς προστατευόμενα λιμναία οικοσυστήματα, ορεινοί όγκοι, δασικές εκτάσεις, βιομηχανική - γεωργική – εμπορική - τουριστική δραστηριότητα κλπ), που το καθιστούν μοναδικό σε διεθνή κλίμακα και του παρέχουν εξαιρετικά συγκριτικά πλεονεκτήματα για την οικονομική του ανάπτυξη, την κοινωνική δικαιοσύνη και την προστασία του περιβάλλοντος, δηλαδή, για την πράσινη ανάπτυξη της μητροπολιτικής περιοχής.

___________________
Σ.Σ.: Μια συνεπτυγμένη εκδοχή του κειμένου αυτού με τίτλο ‘Μια μητροπολιτική Περιφέρεια για τη Θεσσαλονίκη’ δημοσιεύθηκε στον «Αγγελιοφόρο της Κυριακής» την Κυριακή, 7 Μαρτίου 2010

* Ο Κώστας Νικολάου είναι Δρ. Χημικός Περιβαλλοντολόγος, Καθηγητής-Σύμβουλος Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού Πόλεων του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου