Στα ύψη οι τιμές των βασικών τροφίμων με αμφιβολία για την ποιότητά τους ένεκα ασύδοτης κερδοσκοπίας και ταυτόχρονα, δραματική μείωση των πραγματικών εισοδημάτων, ανεργία και φτώχεια αποτελούν το βασικό σκηνικό της καθημερινότητας, που διαμορφώνεται από την ανεξέλεγκτη ελευθερία των ιδιωτικών εταιρειών και ιδιωτικοποίηση των κοινών αγαθών, μιας βασικής επιλογής της κυρίαρχης νεοφιλελεύθερης πολιτικής.
Οι βιομήχανοι τροφίμων ισχυρίζονται ότι δεν είναι εφικτές οι μειώσεις τιμών (sic!), επικαλούμενοι τις αυξήσεις σε πρώτες ύλες, ενέργεια, μεταφορικά και τη μειωμένη παραγωγή σε βασικά αγροτικά προϊόντα, εξαιτίας και της κλιματικής αλλαγής. Η κυβέρνηση κάνει έκκληση στη φιλοτιμία (πάλι sic!) των μεγάλων λιανεμπόρων και των προμηθευτών μήπως επιβραδυνθεί ο ρυθμός των ανατιμήσεων, γιατί φρένο δεν προβλέπεται να μπει άμεσα [1].
Φεύγουν από τον παραγωγό αγρότη μαρούλια με 1 ευρώ το κιλό, ντομάτες με 1 ευρώ το κιλό και φτάνουν στον καταναλωτή με 3,8 ευρώ. Από τον παραγωγό στον μεσάζοντα, από τον μεσάζοντα στον χονδρέμπορο, από τον χονδρέμπορο στον λιανέμπορο, από τον λιανέμπορο στον καταναλωτή, το τρόφιμο έχει αυξηθεί τέσσερις φορές [2].
Ένας παλιός αντάρτης λέει ότι παρόμοια ασυδοσία στην κερδοσκοπία μονάχα με τη μαύρη αγορά της Κατοχής μπορεί να συγκριθεί και θυμίζει ότι αυτό που κάνανε πρώτα απ’ όλα, ήταν να οργανώσουν παντού καταναλωτικούς συνεταιρισμούς με προϊόντα απ’ ευθείας από τους παραγωγούς, παρακάμπτοντας μεσάζοντες και μαυραγορίτες [3]. Ο συνεργατισμός ήταν προτεραιότητα στις αντιστασιακές διακηρύξεις και στις αποφάσεις της ΠΕΕΑ (Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης) [4].
Η συλλογική ιστορική μνήμη υπάρχει. Μαζί όμως με την εικόνα της μαυραγορίτικης ακρίβειας, η συλλογική μνήμη ανακαλεί και μιαν άλλη: αυτήν της αντίστασης στην κοινωνική καταστροφή, της κοινωνικής αλληλεγγύης και της δημιουργίας ενός άλλου κόσμου.
Στο τεράστιο κενό παραγωγής και αναπαραγωγής της κοινωνίας, που δημιουργεί η σημερινή κρίση και ο αδιάρρηκτα δεμένος νεοφιλελευθερισμός, οι εκτοπιζόμενοι από την κρίση πολίτες συναντώνται, αυτοοργανώνονται αμεσοδημοκρατικά χωρίς ανάθεση σε άλλους της διαχείρισης, δημιουργούν δικούς τους θεσμούς χωρίς εξαρτήσεις από κράτος - ιδιωτικές εταιρείες - κόμματα, δημιουργούν νέες κοινωνικές σχέσεις [5].
Όπως τότε, που οργάνωσαν από τα κάτω σε όλη τη Ελλάδα καταναλωτικούς συνεταιρισμούς με προϊόντα απ’ ευθείας από τους παραγωγούς, παρακάμπτοντας μεσάζοντες και μαυραγορίτες, έτσι και τώρα, η πρώτη αντίδραση ήταν το «κίνημα της πατάτας», που γρήγορα μετεξελίχθηκε στις «αγορές χωρίς μεσάζοντες». Συνελεύσεις και επιτροπές κατοίκων οργάνωσαν στις γειτονιές, αγορές για την απευθείας διάθεση προϊόντων στηριζόμενες σε σχέσεις αμοιβαιότητας και εμπιστοσύνης μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών, διακινώντας ποιοτικά και ασφαλή προϊόντα, διαμορφώνοντες δίκαιες τιμές για τον παραγωγό και για τον καταναλωτή, για μια βιώσιμη και αειφορική γεωργία, για την αξιοπρεπή διαβίωση παραγωγών, εργαζομένων και καταναλωτών [6].
Η αυτοοργάνωση των πολιτών με άμεση δημοκρατία και η δημιουργία δικών του θεσμών χωρίς εξαρτήσεις και αναθέσεις δεν περιορίστηκε στις αγορές χωρίς μεσάζοντες. Προχώρησε και σε ανώτερο επίπεδο. Άρχισαν σιγά-σιγά να φυτρώνουν τα μη κερδοσκοπικά συνεταιριστικά παντοπωλεία με πολλών ειδών προϊόντα, τρόφιμα και μη τρόφιμα. Μικρές και μεγάλες συλλογικότητες δραστηριοποιημένες για τη συνάντηση παραγωγών και καταναλωτών, μακριά από τις κάθετες λογικές φιλανθρωπίας και ελεημοσύνης (που παράγουν και αναπαράγουν την κοινωνική ιεραρχία) οικοδομούν οριζόντια από τα κάτω έναν καινούργιο κόσμο κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας.
Ένα ελπιδοφόρο και χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το μη-κερδοσκοπικό συνεταιριστικό παντοπωλείο του Κοινωνικού Καταναλωτικού Συνεταιρισμού Θεσσαλονίκης “Βίος Coop”, το μεγαλύτερο σήμερα στην Ελλάδα από άποψη συμμετεχόντων μελών, υποστηρικτών και αριθμού προϊόντων.
Άνοιξε το 2013 στηριγμένο στα θεμέλια της κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας και της άμεσης δημοκρατίας. Από τα πρώτα κιόλας βήματα του συνεταιρισμού εφαρμόστηκαν οι διεθνείς συνεταιριστικές αρχές και ηθικές αξίες.
Εκδηλώθηκε ένας απίστευτος (για τη φαινομενικά περιρρέουσα ατμόσφαιρα απάθειας) πυρετός εθελοντισμού από τις πρακτικές εργασίες (όλα με εθελοντική προσφορά εργασίας από μέλη και φίλους υποστηρικτές της ιδέας του κοινωνικού συνεταιρισμού) μέχρι τη λειτουργία ανοιχτών επιτροπών και ομάδων εργασίας (ποιότητας και προμήθειας προϊόντων, εκπαίδευσης κλπ) με ενεργό συμμετοχή των μελών και με τη νεολαία στην πρώτη γραμμή.
Στα ράφια του βρίσκει κανείς σε μεγάλο βαθμό συνεταιριστικά και ελληνικά προϊόντα, με έμφαση στα τοπικά, όχι ένεκα κάποιου τοπικισμού, αλλά για να είναι χαμηλό το οικολογικό αποτύπωμα και να ενισχύεται η παραγωγή (και ο έλεγχός της) με τρόπους που δεν επιβαρύνουν τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Προηγήθηκε και συνεχίζεται καθημερινά ένας εξονυχιστικός έλεγχος ώστε να διασφαλίζεται ότι τα προϊόντα δεν περιέχουν απαγορευμένα χημικά πρόσθετα, μικροβιολογικό φορτίο, μεταλλαγμένα, ληγμένα, ακατάλληλες και μη ασφαλείς ουσίες για την υγεία και το περιβάλλον.
Στο οικονομικό πεδίο, οι τιμές επιχειρείται να είναι χαμηλές, αλλά δίκαιες για τον παραγωγό και τον καταναλωτή. Οι χαμηλότερες τιμές των προϊόντων αυτών βασίζονται στο γεγονός ότι δεν υπάρχουν οι χονδρέμποροι μεσάζοντες ούτε τα ακριβοπληρωμένα ράφια στη συνεργασία με τις παραγωγικές μονάδες. Βασικό σύνθημα είναι η ποιότητα του προσφερόμενου προϊόντος να έρχεται σε λογική τιμή “από το χωράφι στο ράφι”.
Ο συνεταιρισμός λειτουργεί μη κερδοσκοπικά και το όφελος από την κατάργηση των μεσαζόντων μοιράζεται σε τρία μέρη: στους παραγωγούς, στους καταναλωτές και στη λειτουργία και περαιτέρω ανάπτυξη του συνεταιρισμού. Τα όποια τυχόν πλεονάσματα στο τέλος κάθε χρόνου επιστρέφονται σε αυτούς που τα παράγουν και την τοπική κοινωνία. Κανένας δεν μπορεί να κερδοσκοπήσει σε βάρος κάποιου άλλου [7, 8].
Αυτή είναι η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία. Όχι ένα εγχείρημα φιλανθρωπίας ή ελεημοσύνης (ο ελεήμων και φιλάνθρωπος ισχυρός, που από τα πάνω βοηθάει τους αδύναμους), αλλά ένα κίνημα αντίστασης στην κοινωνική καταστροφή και κοινωνικής αλληλεγγύης (ισότιμα, από τα κάτω, με δράση από κοινού).
Εδώ γεννιέται η εναλλακτική. Όχι σαν ένα όραμα μιας καλύτερης ζωής στο απώτερο μέλλον, αλλά εδώ και τώρα, από εμάς και από τα κάτω. Οικοδομείται από τώρα μια κοινωνία των αναγκών και όχι των εμπορευμάτων, με γνώμονα τον άνθρωπο και όχι τα κέρδη, ένας κόσμος απαλλαγμένος από τον αυτοσκοπό της συσσώρευσης χρήματος [9].
Υπάρχει τέτοιος κόσμος; Υπάρχει. Στην Ελλάδα υπάρχουν περισσότερες από 2.500 τέτοιες συλλογικότητες και σε πολλούς τομείς.
Πρόκειται λοιπόν για έναν κόσμο, που δεν είναι απλά εφικτός και αναγκαίος, αλλά και υπαρκτός. Έναν κόσμο, που ενώ γύρω γκρεμίζονται τα θεμέλια του παρελθόντος, αυτός ποτίζει τα λουλούδια που φυτρώνουν στα συντρίμμια.
Πηγές
[1] Τζιαντζή Α., Τιμές «φωτιά» σε τρόφιμα και καύσιμα, Εφημερίδα των Συντακτών, 26.09.2023
[2] Ακρίβεια: Αυξήσεις – «φωτιά» σε καύσιμα και τρόφιμα καίνε τον οικογενειακό προϋπολογισμό, Documento, 22.9.2023
[3] Σαραντάκος Δ., Να θυμηθούμε τι κάναμε τότε, Εφημερίδα Εμπρός της Μυτιλήνης, 30.8.2011
[4] Τυροβούζης Χ., H αντιστασιακή ιδεολογία. Μια πρώτη συστηματοποίηση, Θέσεις, τ.23-24, 1988
[5] Νικολάου Κ., Ένας υπαρκτός κόσμος αντίστασης - αλληλεγγύης, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 1.12.2013
[6] Νικολάου Κ., Από το κίνημα της πατάτας στο συνεταιριστικό παντοπωλείο, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 4.1.2014
[7] Νικολάου Κ., Ακρίβεια, κρίση και αλληλέγγυοι κοινωνικοί καταναλωτικοί συνεταιρισμοί, Διαλεκτικά, 2.10.2012
[8] Νικολάου Κ., Πάμε σαν άλλοτε: κοινωνικός και αλληλέγγυος καταναλωτικός συνεταιρισμός, Εφημερίδα των Συντακτών, 26.1.2014
[9] Θεματική ενότητα 6 του προγράμματος του δημοτικού σχήματος Η Πόλη Ανάποδα: https://ipolianapoda.gr/program-2023/thematiki-6-ergasia-paragogi/.
* Ο Κώστας Νικολάου είναι Διδάκτωρ Περιβαλλοντολόγος και συνεταιριστής, Επισκέπτης Καθηγητής ΑΠΘ, υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος Δήμου Θεσσαλονίκης με την Πόλη Ανάποδα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου